Nie ma człowieka, który przez całe swoje życie odczuwałby jedynie szczęście, zawsze był radosny i nigdy nie doświadczył spadków nastroju. Tak zwany „dołek” często nazywany jest zamiennie chandrą i depresją. Jednak, w rozumieniu medycznym, słowa te nie są równoważne. Depresja stała się ostatnio „modnym” pojęciem, przez co poważna choroba traktowana jest często jako wymysł milenialsów. Osoby dotknięte tą chorobą bywają piętnowane, odczuwają wstyd (zobacz tekst o wstydliwych chorobach) i czują się odtrącone przez społeczeństwo. Czy rzeczywiście depresja jest jedynie wygodną wymówką? 

Depresja chorobą cywilizacyjną 

Według danych WHO [1] na depresję cierpi ponad 300 milionów ludzi w każdym wieku. Oznacza to, że jest chorobą cywilizacyjną. Z powodu depresji 800 tysięcy osób rocznie  decyduje się popełnić samobójstwo, które jest drugą, pod względem częstości, przyczyną śmierci wśród osób w wieku od 15 do 29 lat. Szacuje się, że około 80% osób w krajach z niskimi i średnimi dochodami nie otrzymuje  z powodu tej choroby leczenia.

W Polsce w 2017 roku 1 mln osób zostało zdiagnozowanych jako chorujących na depresję. Był to najniższy odsetek wśród wszystkich krajów europejskich. Należy jednak podkreślić, iż może to wynikać z różnic między świadomością obywateli różnych krajów na temat zaburzeń psychicznych, dostępem do specjalistycznej pomocy oraz poziomem stygmatyzacji osób dotkniętych chorobami psychicznymi. [2]

Jak rozpoznać depresję?

Objawy depresji zostały określone w międzynarodowej klasyfikacji ICD- 10 [3]. Do objawów podstawowych należą:

• obniżony nastrój
• utrata zainteresowań i zdolności radowania się 
• zmniejszenie energii prowadzące do wzmożonej męczliwości i ograniczenia aktywności

Często spotykane objawy dodatkowe:

• osłabienie koncentracji i uwagi
• niska samoocena i mała wiara w siebie 
• poczucie winy i małej wartości (nawet w epizodach o łagodnym nasileniu)
• pesymistyczne, czarne widzenie przyszłości
• myśli i czyny samobójcze
• zaburzenia snu
• zmniejszony apetyt
• depresja u dzieci i młodzieży: drażliwość, złość, wrogość wobec otoczenia
• depresja poporodowa: lęk, poczucie winy, drażliwość, niechęć wobec dziecka

Obecność tych objawów jest wystarczające, aby rozpoznać depresję, po wykluczeniu innych przyczyn je wywołujących. Diagnozę wystawia lekarz psychiatra, po dokładnym wywiadzie z pacjentem. W zależności od poziomu nasilenia zaburzeń podejmuje decyzję, jaki sposób leczenia będzie optymalny. Może zalecić farmakoterapię połączoną z psychoterapią. W niektórych przypadkach psychoterapia jest wystarczająca. 

Depresja czy chandra?

Czym więc różni się depresja od chandry, smutku, czy tzw. „dołka”? W różnicowaniu tych stanów należy przede wszystkim zwrócić uwagę na czas ich trwania. Depresja utrzymuje się wiele tygodni, a chandra nie trwa dłużej niż kilkanaście godzin. Kolejnym elementem odróżniającym te dwa stany jest nasilenie symptomów. Osoby cierpiące na depresję twierdzą, że odczuwanego przez nich smutku nie da się opisać, wcześniej nie doświadczały tego typu uczucia. Próba rozweselenia może budzić poczucie bycia niezrozumianym, nasilać poczucie winy związane z niemożnością cieszenia się. W chandrze, dzięki skierowaniu uwagi na bodźce z otoczenia, rozmowie, odwróceniu uwagi, można uzyskać powrót do dobrego nastroju. 

Osoba chora na depresję jest pochłonięta przez swoje myśli, depresyjny świat. Podczas chandry pozostaje poczucie, że jest to stan przejściowy, który minie. Chandra nie uniemożliwia, w przeciwieństwie do depresji, codziennego funkcjonowania, nie towarzyszą jej zwykle myśli samobójcze, zaburzenia snu, spadek apetytu i energii. Dodatkowo, przyczynę zwykłego smutku, można łatwo wskazać, natomiast w depresji może być to utrudnione.

Nie każde obniżenie nastroju oznacza depresję. Jednak należy podkreślić, że między tymi dwoma stanami istnieje cienka granica. Depresja nie minie po spacerze, obejrzeniu komedii, czy zjedzeniu czekolady. Dlatego ważne jest, aby reagować, gdy dostrzeżesz niepokojące objawy u siebie lub osób z otoczenia. [4]

Jakie są przyczyny depresji?

O ile objawy depresji są ściśle określone, to ich przyczyny nie są już tak proste do ustalenia. Zwykle można wyróżnić więcej niż jeden czynnik chorobotwórczy. Istnieją pewne czynniki ryzyka, które współdziałając, mogą doprowadzić do wystąpienia choroby. Przyczyny można podzielić na 3 grupy:

Przyczyny endogenne

Inaczej są to przyczyny biologiczne (poza uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego), nazywane też pierwotnymi. Objawy depresyjne mogą być związane z zaburzeniem działania neuroprzekaźników w ośrodkowym układzie nerwowym. Nieprawidłowości w neuroprzekaźnictwie  dotyczą przede wszystkim serotoniny i noradrenaliny. Przyczyną depresji może być także nadmierna aktywność kory przedczołowej, co powoduje hamowanie impulsów popędowych i dążeń ukierunkowanych na cel. 

Przyczyny somatyczne

Depresja często towarzyszy innym chorobom. Z częstszym występowaniem depresji można powiązać mi.in. choroby układu krążenia, zaburzenia hormonalne i zespoły metaboliczne, choroby ośrodkowego układu nerwowego, wątroby, nerek, nowotwory, choroby przewlekłe, czy zabiegi chirurgiczne. Należy podkreślić, że występowanie tych chorób nie przyczynia się do wystąpienia depresji z powodów czysto psychologicznych, czyli smutku związanego z chorobą. Do czynników somatycznych zalicza się także stosowanie niektórych leków, zatrucia różnymi substancjami oraz uzależnienia.

Przyczyny psychologiczne

Stany depresyjne mogą być związane z urazami psychicznymi. Mogą to być urazy emocjonalne, utrata bliskiej osoby (żałoba), depresje w przebiegu zaburzeń nerwicowych oraz związane z adaptacją do zmian życiowych. 

Jest to umowne pogrupowanie przyczyn, ponieważ granice między nimi nie są wyraźne. U jednej osoby może istnieć kilka czynników przyczynowych. Dodatkowo mogą występować czynniki ryzyka, jednym z nich jest predyspozycja genetyczna. Nie oznacza to jednak, że u osoby, której krewni cierpieli na depresję, ona również z pewnością wystąpi. Istnieje za to ryzyko, że choroba może się ujawnić w określonych warunkach. [5,6,7]

Jak wspierać osobę chorą na depresję?

Obserwowanie „z boku” osoby chorej na depresję może być przykrym doświadczeniem. Pojawia się wtedy poczucie bezradności. Często nie wiemy, jak powinniśmy się zachować. Jednak obecność bliskiej osoby może okazać się niezwykle ważna w trakcie terapii. 

Wyjdź z inicjatywą

Osoby cierpiące na depresję często odsuwają się, unikają kontaktu. Mogą sprawiać wrażenie niezadowolonych z naszej obecności. Dzieje się tak, ponieważ nie mają siły, uważają, że są ciężarem. Z tego powodu warto zrobić pierwszy krok. Zadzwonić, wystarczy kilkuminutowa rozmowa. Zapytać, czy potrzebuje pomocy, czego oczekuje. Nie można izolować takich osób od problemów dnia codziennego, bo to może sprawić, że poczują się odtrąceni.

Bądź

Często sama obecność może być pomocna. Bez nakłaniania chorego do wyjścia, obejrzenia filmu, przeczytania książki. Tego typu aktywności, szczególnie w ciężkiej depresji, są po prostu niemożliwe do wykonania. Warto powiedzieć, że jesteśmy otwarci na rozmowę, jeśli osoba chora tego potrzebuje. Możemy zaproponować, że pójdziemy wspólnie z osobą chorą do lekarza, kupimy leki.

Pamiętaj o sobie

Depresja jest chorobą przewlekłą. Leczenie może trwać miesiącami. Skupienie i poświęcenie całego swojego życia osobie chorej może prowadzić do wyczerpania. Zniecierpliwienie opiekuna przyczynia się do powstania poczucia winy, bezsilności i złości na osobę chorą. Z tego powodu ważne jest zachowanie trybu życia podobnego do tego sprzed choroby. Dzięki poświęceniu sobie czasu opiekun ma więcej siły, aby wspierać chorego. Należy jednak jasno komunikować, że wychodzenie z domu, zajęcie się hobby nie jest formą ucieczki od osoby z depresją, a po prostu zadbaniem o własne potrzeby. [8]

Czego nie robić i nie mówić?

Depresja to choroba, nieleczona może zagrażać życiu i zdrowiu. Osobę chorą należy traktować z szacunkiem i powagą. Często ciężko jest nam zrozumieć zachowanie chorego, dlatego warto wiedzieć, czego nie robić i nie mówić.

Nie bagatelizuj 

„Przesadzasz”, „chodź na spacer, to ci przejdzie”, „nie rozczulaj się tak nad sobą”, „weź się za siebie”. Tego typu komunikaty mogą jedynie przynieść odwrotny do zamierzonego skutek. Sprawić, że osoba chora całkowicie zamknie się w sobie i odmówi pomocy.

Nie krytykuj

„Masz świetne życie, nie widzę powodu do smutku”, „powinieneś docenić to, co masz”, „szukasz problemów na siłę”. Choroba nie jest wymysłem. Należy uszanować, iż osoba chora nie ma siły na codzienne aktywności.

Nie uszczęśliwiaj na siłę

„Pójdziemy na imprezę i od razu poczujesz się lepiej”, „musisz wyjść do ludzi”, „obejrzymy śmieszny film, od razu poczujesz się lepiej”, „zrobię pizzę, jak zjesz to wróci ci humor”. Film, dobre jedzenie, czy spotkanie ze znajomymi nie są remedium na depresję. Warto zachęcać chorego do aktywności, ale jednocześnie nie zmuszać. Wystarczy powiedzieć, że możemy spędzić z nim czas w sposób, jaki będzie chciał.

Nie przenoś uwagi na siebie

„Mi też jest ciężko”, „też mam problemy”, „też często odczuwam smutek”, „wiem, co czujesz”, „nie mogę patrzeć na twoje cierpienie”. Tego typu wyrażenia mogą wpędzić chorego w poczucie winy. Może to potraktować jako zarzut. Może także poczuć się odepchnięty i samotny. Oczywiście, przebywanie z osobą chorą na depresję nie jest łatwe, ale musimy zrozumieć, że choroba nie jest niczyim wyborem. Należy pamiętać, że chory nie robi nam umyślnie przykrości. [5] 

Nie bój się prosić o pomoc

Jeśli podejrzewasz u siebie lub kogoś z Twoich bliskich depresję- zgłoś się po pomoc. Bezpłatne usługi w całej Polsce oferują takie instytucje, jak:

• Poradnie Zdrowia Psychicznego
• Ośrodki interwencji Kryzysowej
• Poradnie Psychologiczno- Pedagogiczne
• Szpitale psychiatryczne

Poniżej numery telefonów instytucji zajmujących się pomocą osobom, których dotknęła depresja.

• Telefon zaufania dla osób dorosłych w kryzysie emocjonalnym tel. 116 123  (poniedziałek-piątek od 14:00-22:00, połączenie bezpłatne)
• Antydepresyjny Telefon Zaufania Fundacji ITAKA – 22 484 88 01
• Ośrodek Interwencji Kryzysowej tel. 22 837 55 59 (poniedziałek – piątek od 8:00 do 20:00)
• Całodobowa bezpłatna infolinia dla dzieci, młodzieży, rodziców i nauczycieli tel. 800 080 222 (czynne całodobowo)

Źródła

1. Depression
2. NFZ o zdrowiu. Depresja 
3. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne. Red. S. Pużyński, J. Wciórka. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Kraków- Warszawa 1997
4. Centrum dobrej terapii
5. Forum przeciw depresji 
6. „Depresja. Jednak niezwykła choroba” Ł. Święcicki Wrocław 2018
7. Zaburzenia depresyjne
8. Sposoby na depresje