Media społecznościowe, telewizja, radio, prasa, czy portale internetowe codziennie dostarczają nam gigantyczne ilości informacji. Im bardziej szokująca wiadomość i chwytliwy tytuł, tym łatwiej przyciągnąć uwagę odbiorców. Przyzwyczailiśmy się do odbierania tylu bodźców, a część z nas nie potrafi już żyć bez ciągłego sprawdzania portali internetowych i mediów społecznościowych. Coraz poważniejszym problemem staje się cyberuzależnienie. Współczesny świat pędzi, a my próbujemy za nim nadążyć. Często bez zastanowienia, w pośpiechu, pod wpływem emocji przekazujemy dalej newsy, nie sprawdzając ich rzetelności. Okazuje się, że część z nich to nieprawdziwe informacje – fake newsy.
Czym jest fake news?
„Fake news” nie jest czymś nowym, a samo zjawisko jest z nami znacznie dłużej, niż mogłoby się wydawać. Około 40 lat temu Norman Mailer, podczas pisania biografii Marilyn Monroe, użył określenia „faktoid”. Faktoidem nazywane było coś, co wydaje się być faktem, ale nim nie jest. Pojęcie to ewoluowało i obecnie jego definicja jest bardziej obszerna. Można wyróżnić cztery cechy, które spełnia fake news:
- jest to nieprawdziwa wiadomość lub propaganda stworzona na podstawie dezinformacji;
- może być rozpowszechniany przez media drukowane i cyfrowe;
- może być tworzony w celu oszukania odbiorców, zaszkodzenia instytucji lub osobie, przyniesienia zysków finansowych lub politycznych;
- zwykle posiada sensacyjny, przykuwający uwagę, przesadzony, niezgodny z prawdą tytuł.
Czy fake newsy są powszechnym zjawiskiem?
W marcu 2018 r. przeprowadzono badania na zlecenie Komisji Europejskiej. Okazało się, że 68% obywatelu Unii Europejskiej ma styczność z fake newsami co najmniej raz w tygodniu. W Polsce dotyczy to nawet 75% obywateli. Co więcej, 84% Polaków twierdzi, że nieprawdziwe informacje są problemem na skalę kraju, a 46% upatruje w nich zagrożenie dla demokracji.

Fake newsy a social media
Media społecznościowe stanowią podatny grunt dla rozprzestrzeniania się fake newsów. Stoi za tym kilka czynników. Przede wszystkim publikowane przez użytkowników treści nie są w żaden sposób kontrolowane pod względem rzetelności. Codziennie dociera do nas masa różnorodnych informacji z Facebooka, Instagrama lub innych serwisów społecznościowych. Duża liczba informacji – nie sprzyja uważnemu przeglądaniu treści.
Co więcej, algorytmy, które dobierają treści pod preferencje użytkownika, mogą sprzyjać tworzeniu bańki informacyjnej. Czytając jedynie newsy zgodne z naszymi poglądami – tracimy zdolność krytycznego i obiektywnego spojrzenia na docierające do nas informacje.
Kolejnym problemem są fałszywe konta, prowadzone przez ludzi lub boty, stworzone za pomocą odpowiednich programów. Ich odpowiednia liczba skutkuje powielaniem wybranych treści. W taki sposób dochodzi do rozprzestrzenienia się nieprawdziwych informacji również wśród realnych użytkowników. Zanim opublikujemy post na naszych social mediach, należy sprawdzić, czy nie zawiera on dezinformacji.

Jak rozpoznać fake newsy?
Jeśli nie jesteśmy pewni wiarygodności artykułów, wiadomości, strony, czy postu w mediach społecznościowych, możemy użyć kilku metod ich weryfikacji.
Zweryfikuj źródło
Przeanalizuj URL strony. Adresy stron z fake newsami mogą być zbliżone do tych profesjonalnych. Możesz także sprawdzić datę zarejestrowania, dane właściciela i powiązania z innymi domenami. Serwis dotyczący polskich domen – Intensys pozwala na sprawdzenie właściciela i daty rejestracji a WHOIS daty rejestracji każdej domeny. Te, które istnieją od niedawna, powinny wzbudzić wątpliwość. Warto także sprawdzić, czy strona posiada zakładkę „o nas”, w której powinny znaleźć się podstawowe informacje i dane kontaktowe osób i instytucji je tworzących.
Sprawdź autorów
Autor powinien być wymieniony z imienia i nazwiska. Jeśli treść jest anonimowa możliwe, że nie jest wiarygodna. W przypadku postów w mediach społecznościowych sprawdź, kto je udostępnił. Podejrzliwość powinny wzbudzić konta, które udostępniają publikacje dotyczące tylko jednego tematu lub zupełnie losowe czy sprzeczne ze sobą.
Dodatkowe źródła
Jeśli autor powołuje się na źródła, powinny być one wymienione. Należy także sprawdzić, czy podane linki przekierowują na wiarygodne strony lub, czy odnalezienie oryginału, z którego pochodzi cytat, jest możliwe.
Przeczytaj więcej
Nagłówki często są tworzone w celu przyciągnięcia uwagi, przez co mogą okazać się niezgodne z treścią artykułu. Wątpliwość powinny wzbudzać słowa sugerujące sensację pisane wielkimi literami (np. WOW! NIEWIARYGODNE! ZOBACZ!).
Zwróć uwagę na język i argumenty
Fake newsy charakteryzuje słownictwo silnie nacechowane emocjonalnie, najczęściej negatywnie – co sprawia, że są one łatwiej zapamiętywane. W przypadku rzetelnej informacji – przytoczone treści są merytoryczne, możliwe do weryfikacji oraz pozbawione egzaltacji.
Sprawdź, czy to nie żart
Nie wszystkie fake newsy są tworzone w celu oszukania odbiorców. Może się okazać, iż autor stworzył informację w celach humorystycznych.
Zapytaj ekspertów
Jeśli masz wątpliwości, warto zapytać o zdanie ekspertów z danej dziedziny. Istnieją także organizacje zajmujące się walką z fake newsami i weryfikujące treści publikowane w mediach. Strony internetowe, na których można zgłosić wątpliwe treści:
- DEMAGOG – fakty są najważniejsze!
- Fakenews.pl – Fake News Polska,
- Snopes.com
- Fact Checks
- Fact Checker
- Fake News Detector AI | Detect Unreliable News Using Neural Networkssai.com

Walka z fake newsami
Dezinformacja stała się na tyle poważnym problemem, że zajęły się nią instytucje państwowe i firmy zarządzające mediami społecznościowymi. W 2018 r. Komisja Europejska powołała grupę doradców, którzy dokładnie przeanalizowali zjawisko dezinformacji. Stworzyli rekomendacje dla Komisji dotyczące transparentności publikowanych treści, edukacji społeczeństwa, wzmocnienia pozycji dziennikarzy i odbiorców oraz dbałość o europejski ekosystem mediów społecznościowych. Również Facebook, Twitter, czy Google wdraża rozwiązania mające na celu przeciwdziałanie fake newsom. Konta fałszywe są usuwane, algorytmy wyszukiwarek dostosowuje się do promowania zgodnych z prawdą treści, publikowanie fałszywych informacji staje się nieopłacalne.
A jak Ty możesz walczyć z fake newsami?
- Weryfikuj informacje, które udostępniasz.
- Zgłaszaj nieprawdziwe treści.
- Nie powielaj fałszywych informacji.
- Edukuj innych.
Siła fake newsa rośnie wraz z ilością udostępnień. W taki sposób plotka przeradza się w informację uważaną za prawdziwą. Pamiętaj, że każdy z nas – może realnie przyczynić się do walki z dezinformacją.
A czy Tobie zdarzyło się złapać w pułapkę fake newsów?
Źródła:
Fake news – dezinformacja w świecie nowych mediów,
Krótki przewodnik po fake newsach,
Deepfake i fake news – poradnik dla myślących,
Archiwum Fake news – Demagog.org.pl,
0 komentarzy