Pomyśl o artykułach pierwszej potrzeby. Co przyszło Ci do głowy? Zapewne jedną z pierwszych myśli było jedzenie, odzież, lekarstwa. W skrócie przedmioty lub produkty, które są niezbędne do zaspokojenia podstawowych ludzkich potrzeb. Mało komu przyjdą na myśl podpaski, kubeczek menstruacyjny czy tampony. Dlaczego? Zapewne dlatego, że wiele osób nie wie, czym jest ubóstwo menstruacyjne. Menstruacja często jest tematem tabu lub powodem do żartów. Z nielicznych dotychczasowych badań wynika, że problem ten dotyka kobiet z całego świata, w tym Polek.

Czym jest ubóstwo menstruacyjne?

Jeszcze do niedawna ten termin nie miał definicji. Hasło w polskiej wersji Wikipedii pojawiło się w 2021 roku. W podstawowym znaczeniu ubóstwo menstruacyjne to ograniczony dostęp lub brak dostępu do środków higieny osobistej podczas menstruacji, wynikający z sytuacji ekonomicznej. Definicję można poszerzyć o brak elementów zdrowia i higieny menstruacyjnej (ang. Menstrual Health and Hygiene, MHH), takich jak: miejsca do higienicznej, bezpiecznej zmiany i utylizacji środków higienicznych, edukacja dotyczącej menstruacji, a także środowisko, w którym miesiączka nie jest powodem stygmatyzacji [1,2].

Ubóstwo menstruacyjne – statystyki

Co mówią statystyki? Niestety niewiele. Oszacowano, że kobieta miesiączkuje od 350 do 480 razy w ciągu życia, krwawienie trwa średnio od trzech do siedmiu dni. Kobiety menstruują przez 10-13% swojego życia. W tym czasie każda zużywa około 100 kg środków higieny, takich jak podpaski czy tampony. Jednak nie wszystkie osoby miesiączkujące mają dostęp do tego typu produktów. Jedna na pięć Polek doświadczyła braku środków na preferowane środki higieny menstruacyjnej. Prawie 40% kobiet z ubogich rodzin przyznało, że musiało przynajmniej raz zrezygnować z zakupu tamponów lub podpasek na rzecz innych domowych wydatków [3]. Jak wynika z danych UNICEF z 1,9 miliarda osób menstruujących na świecie 500 milionów boryka się z ubóstwem menstruacyjnym, a okres jest przyczyną absencji w szkole 130 milionów dziewczynek [1].

Część osób może pomyśleć: „Przecież opakowanie podpasek to kilka złotych, jak kogoś może nie być na to stać?”. Rzeczywiście, można uznać, że środki higieny menstruacyjnej nie są drogie, jeśli wziąć pod uwagę cenę jednego opakowania. Jednak rzadko się zdarza, żeby jedno opakowanie podpasek czy tamponów starczyło na całą długość miesiączki. Pomnóżmy to przez 350 do 480 razy. W Polsce kobieta wydaje średnio 10 do 36 tysięcy złotych na środki higieny menstruacyjnej w ciągu swojego życia [5].

Tabu wokół miesiączki przyczyną ubóstwa menstruacyjnego 

Skąd wzięła się stygmatyzacja miesiączki? 

Pochodzenie i funkcja negatywnego nastawienia do miesiączki nadal nie są wyjaśnione. Freud twierdził, że jest to spowodowane strachem przed krwią. Inni badacze uważają, że okres jest tematem tabu, ponieważ ludzie uznawali kiedyś krew menstruacyjną za brudną. Kolejna teoria mówi, że jest to spowodowane syndromem niemenstruacyjnym (ang. non-menstrual syndrome lub NMS) mężczyzn związanym z zazdrością reprodukcyjną, a piętnowanie miesiączki jest formą rekompensaty. Pionierzy w dziedzinie ginekologii w latach 50. XX wieku zabijali zwierzęta wstrzykując im krew menstruacyjną zawierającą bakterie. Mit, iż jest ona toksyczna obalono dopiero w późnych latach 50. Późniejsi badacze wykazali, że pojawienie się tabu dotyczącego menstruacji koreluje z udziałem mężczyzn  w takich działaniach jak wychowywanie dzieci czy obecność przy porodzie. Im mniejsze było zaangażowanie mężczyzn, tym większe tabu dotyczące miesiączki w danym społeczeństwie. Żadna z przytoczonych teorii nie została potwierdzona, wszystkie wzbudzają kontrowersje i  pozostawiają duże pole do interpretacji [6]. 

Miesiączka powodem do wstydu

Niezależnie od tego, jaka jest przyczyna stygmatyzacji, tabu i zabobonów dotyczących miesiączki, należy skupić się na walce z nimi. Z raportu dotyczącego menstruacji w Polsce wynika, iż w wielu grupach społecznych o miesiączce po prostu się nie mówi. Nie przekazuje się  ani medycznej, ani potocznej wiedzy o okresie, a kobiety nie wymieniają się doświadczeniami. Dziewczynki w okresie dojrzewania nie mogą liczyć na wsparcie. Wiele mitów, stereotypów i przesądów jest nadal powielanych. 41% respondentek przyznało, że w  ich domu rodzinnym nie mówiło się lub nie mówi o miesiączce. Dodatkowo, 33% pilnuje, żeby nikt nie zobaczył, że mają miesiączkę. Okres był powodem wykluczenia, w różnej formie, ponad 25% kobiet. Co czwarta kobieta postrzega miesiączkę negatywnie – jako temat, którego należy unikać, powód do wstydu i przyczynę niestabilności psychicznej. Około 30% kobiet twierdziło, że podczas okresu nie można zajść w ciążę. 

Wszystkie te czynniki prowadzą do pogłębiania problemu ubóstwa menstruacyjnego. Dotyka on zarówno osoby, które utraciły pracę, znalazły się bez środków do życia z różnych względów, ale także tych, które  funkcjonują w przemocowym związku lub rodzinie [4].

Niebezpieczeństwo ubóstwa menstruacyjnego 

Obecne dane pochodzące z badań są zbyt ogólne i niewystarczające, aby jednoznacznie określić rozmiar oraz ukazać związek przyczynowo-skutkowy braku zdrowia i higieny menstruacyjnej. Główne skutki ubóstwa menstruacyjnego można podzielić na 4 grupy:

• Zdrowotne –  infekcje układu moczowo-płciowego
• Psychospołeczne – powielanie stereotypów, poczucie wstydu, stygmatyzacja z powodu miesiączki 
• Edukacyjne – opuszczanie zajęć szkolnych, a czasem całkowite porzucenie edukacji 
• Ekonomiczne –- mniejsza zdolność do angażowania się w pracę zawodową [2,7]

Mimo iż problem ubóstwa menstruacyjnego towarzyszy nam od lat, dopiero niedawno stał się tematem podejmowanym przez organizacje społeczne. Istnieje potrzeba wdrożenia programów i ustalenia sposobów pomocy osobom doświadczającym niedostatku w zakresie zdrowia i higieny menstruacyjnej. 

Jak rozwiązać problem ubóstwa menstruacyjnego?

Programy dotyczące zdrowia i higieny menstruacyjnej (MHH) dotyczą wielu obszarów. Główne z nich to: 

• zwiększenie wiedzy i świadomości na temat menstruacji 
• przezwyciężenie stygmatyzacji związanej z menstruacją, tabu, szkodliwych praktyk i ograniczeń w społeczeństwie
• wprowadzenie innowacji w asortymencie menstruacyjnych produktów higienicznych, a także zwiększenie dostępu do nich 
• upowszechnienie dostępu do bezpiecznej, higienicznej, dobrze funkcjonującej i utrzymywanej infrastruktury sanitarnej 
• tworzenie bazy danych i rozwoju badań dotyczących MHH [8]

Działania w tych obszarach są finansowane ze środków rządowych, agencji ONZ, organizacji społecznych, a także prywatnych darczyńców. MHH bywa elementem programów dotyczących wody, warunków sanitarnych i higieny, a także edukacji, zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego [2].

Jak może pomóc każdy z nas?

Pomoc organizacji o globalnym zasięgu dotyczy w dużej mierze krajów rozwijających się. Niezwykle ważne jest, aby zachęcić lokalne społeczności i działać na własnym „podwórku”. Ubóstwo menstruacyjne może dotknąć osób z naszego otoczenia. Wiele kobiet wstydzi się poprosić o pomoc. To, że nie mówi się o tym problemie, nie oznacza, że on nie istnieje. 

Padsharing 

Jest to nowy program Akcji Menstruacji – pierwszej w Polsce fundacji zajmującej się walką z ubóstwem menstruacyjnym. Padsharing polega na wypełnieniu formularza lub wysłaniu e-maila oraz zadeklarowaniu kwoty, jaką jesteśmy w stanie przeznaczyć na środki higieny menstruacyjnej. W odpowiedzi zwrotnej dostaniemy spis potrzebnych artykułów dostępnych w Rossmannie. Wystarczy złożyć zamówienie i zaadresować je do wskazanego sklepu. Osoba potrzebująca dostanie kod i będzie mogła odebrać paczkę. Taka forma pomocy zapewnia anonimowość. 

Różowa skrzyneczka

To nazwa organizacji, która zajmuje się wspieraniem osób dotkniętych ubóstwem menstruacyjnym. Różowe skrzyneczki ze środkami higienicznymi niezbędnymi w trakcie miesiączki są umieszczane w przestrzeni publicznej. Obecnie jest ich około 200, w całym kraju. Każdy może zostawić paczkę środków higienicznych w którymś z punktów. 

Działaj w swojej społeczności

Poza wpłatami na zbiórki każdy z nas może samodzielnie pomóc w swojej społeczności. Możesz umieścić pudełka z artykułami higienicznymi w toalecie w szkole lub pracy. Zainteresuj się, czy w okolicy istnieją domy pomocy społecznej, placówki opiekuńczo- wychowawcze lub domy samotnej matki. W tych miejscach również często brakuje środków higieny menstruacyjnej. 

Źródła:

1. Ubóstwo menstruacyjne – Wikipedia, wolna encyklopedia
2. Ubóstwo menstruacyjne: czym jest i jak z nim walczyć? Międzynarodowy raport 
3. Tabu, stygmatyzacja i zabobony! O okresie w XXI wieku 
4. Menstruacja. Raport z badania jakościowo- ilościowego  
5. Akcja menstruacja. Jak radzić sobie podczas okresu 
6. How did menstruation become taboo? 
7. Okresowa rewolucja
8. MAKING THE CASE FOR INVESTING IN MENSTRUAL HEALTH & HYGIENE 
9. Akcja Menstruacja